Köy Enstitülerinin aydınlanmacı mirası, İzmir’in Konak ilçesinde açılan Anı ve Kültür Evi’nde sergileniyor. Tarihi belgeler, objeler ve arşivlerle geçmiş yeniden canlanıyor. 17 Nisan 1940’ta kurulan ve yalnızca 14 yıl ayakta kalabilen bu aydınlanma yuvalarının günümüzde hâlâ yaşayan izlerinden biri, 600’den fazla kitap yazan 92 yaşındaki Köy Enstitülü yazar ve öğretmen Mevlüt Kaplan, enstitülerin kapanmasının Türkiye için büyük bir kayıp olduğunu belirterek “Köylü üretmezse her alanda geri kalırız. Köyü kendi içinden canlandırabilecek olan yine köylüdür. Köy Enstitüleri, laikliğin, demokrasinin Türkiye’ye yayılmasını sağlayacak bilinçli köylüler yetiştirdi. Bugün artık nüfusun yüzde 75’i şehirlerde yaşıyor ama şehirler de cahilleşti. Çünkü köyden gelen halk ne çocuklarını okutabildi ne de geçinebildi. Devletin, üretimi ve bilinci artıracak bu tür okullara yeniden ağırlık vermesi şart” dedi.
‘SANAYİLEŞMENİN ÖNÜNÜ AÇARDI’
Köy Enstitüsü mezunu eğitimci-yazar 99 yaşındaki Tahsin Yücel de, enstitülerin devam etmesi durumunda Türkiye’nin çok farklı bir noktada olacağını savunarak, “Eğer Köy Enstitüleri devam etseydi, köylerdeki üstün zekâlı insanlar ortaya çıkardı. Bu insanlar bir ülkenin en değerli bireyleridir. Ezberci değil, iş ve düşünce temelli eğitim verilseydi, üretim artar, ekonomi güçlenirdi. O yıllarda köy okullarında bile haftada altı saat tarım dersi vardı. Bu bilinçli tarım, sanayileşmenin önünü açardı” dedi.
YILLARIN KOLEKSİYONU GÜN YÜZÜNE ÇIKTI
28 Ekim 2023 tarihinde açılan Anı ve Kültür Evi, Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği’nin yıllardır titizlikle biriktirdiği koleksiyonu barındırıyor. 1913 yılına tarihlenen tarihi bir konakta hizmet veren mekân, TARKEM tarafından restore edilerek müzeye dönüştürüldü. Anı ve Kültür Evi, yalnızca nostaljik bir yapı değil; aynı zamanda derin bir bellek merkezi olarak işlev görüyor.
DERNEKTEN 23 ŞUBE, 80’İN ÜZERİNDE YAYIN
Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Genel Sekreteri Müjdat Çalış, “Dernek 2001 yılında İzmir’de kuruldu. Türkiye genelinde ise 23 şubesi bulunuyor. İzmir’de dört şubesi bulunan dernek, Köy Enstitülerinin kurulduğu illerde temsil edilme hedefiyle çalışmalarını sürdürüyor. Dernek bünyesinde bugüne dek 80’in üzerinde kitap yayımlandı. Dört ayda bir yayımlanan hakemli Yeniden İmece dergisi, 73. sayısına ulaştı” dedi. Anı ve Kültür Evi’nin sorumlusu Özgür Ceylan da müzeye her yaştan ve her kesimden ziyaretçi geldiğini belirterek “Ancak en dikkat çeken grup; öğretmen adayları, eğitimciler ve öğrenciler. Eğitim tarihine ilgi duyanlar için zengin bir deneyim sunan müze, pazartesi günleri hariç haftanın altı günü açık” dedi.