İzmir’de, TMMOB Mimarlık Odası ve Şehir Plancıları Odası ev sahipliğinde düzenlenen “Yeni Kent Merkezi Tarihsel Dönüşüm Süreci, Değişen Yaşam Pratikleri ve Bellek” başlıklı panel, kentin sanayi geçmişi, işçi sınıfının mücadelesi ve sosyo-ekonomik geçmişine ışık tuttu. Moderatörlüğünü Zafer Mutluer’in üstlendiği panele; Cumhuriyet Gazetesi Ege Bölge Temsilcisi Mehmet Şakir Örs, Gıda-İş Sendikası İzmir Şubesi eski yöneticisi İsmet Aktaş ve Dirinler Makina Sanayi Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa R. Dirin konuşmacı olarak katıldı. Panelde, İzmir’in toplumsal belleğinde önemli yer tutan sanayi bölgeleri, üretim kültürü ve işçi hareketleri detaylarıyla ele alındı.
ÖRS: “KENTİN SOSYAL BELLEĞİNİ KORUMALIYIZ”
Yeni kent ve kentleşme alanları, bir zamanlar sanayinin, ticaretin ve üretimin nabzının çok yoğun attığı ve üretim ilişkilerinin etkin yaşandığı önemli alanlar olduğunu vurgulayan Mehmet Şakir Örs, kentin sosyal belleğinin korunması gerektiğini söyledi. Bu konuda yerel yönetimlerin, kamu kurumlarının, odaların, üniversitelerin ve ilgili birimlerin işbirliği içinde çalışması gerektiğini ifade etti.
Emek ve üretim ilişkilerinin yaşandığı semtlerin kentin ekonomik ve sosyal tarihini oluşturduğunu belirten Örs, “Yeni kentleşme alanları bir zamanlar sanayinin ve üretimin merkezleriydi. Günümüzde Alsancak, varsıl insanların yaşam alanı olarak bilinir ve anılır. Oysa buraları, yakın geçmişte pek çok fabrikanın, işletmenin ve üretim tesisinin yer aldığı önemli bir üretim merkeziydi” diye konuştu.
1970’li yıllarda bölgede iş yeri arkadaşlığının, komşuluk ilişkilerinin ve üretim ilişkilerinin iç içe geçtiğini anlatan Örs, o dönemde faaliyet gösteren fabrikaları şöyle sıraladı: Tekel Sigara Fabrikası, Tekel Yaprak Tütün İşletmeleri, DDY İşletmeleri, Şark Sanayi, Tariş İncir, Üzüm ve Zeytinyağı İşletmeleri, Tariş Pamukyağı Kombinası, Sümerbank Fabrikası, Tekel Şarap Fabrikası, Kula Mensucat, Piyale.
Bu işletmelerde çok sayıda emekçinin çalıştığını söyleyen Örs, “O yıllarda başta Tariş direnişi olmak üzere birçok grev ve toplumsal hareketlenme yaşandı. Bütün bu yaşanmışlıklar İzmir’in emek tarihinde önemli bir yer tutar” dedi.
Örs, özellikle Tariş ve Tekel’de kuşaktan kuşağa aktarılan bir çalışma hayatı kültürü olduğunu belirterek, “İş çıkışlarında bölgede adeta insan şenliği yaşanırdı. Bu insanlar arkadaşlıklarını semtlerinde de sürdürürlerdi. İzmir’in bazı mahallelerinde ‘Tekel ve Tariş kardeşliği’ olarak tanımlanan güçlü bir komşuluk bağı vardı” dedi.
“ELEKTRİK FABRİKASI MÜZE OLMALI”
Ege’nin kırsal kesimlerinden gelen gençlerin Tariş fabrikalarında çalıştığını hatırlatan Örs, bu gençlerin kentlileşme ve işçileşme sürecini birlikte yaşadığını söyledi.
Konuşmasının sonunda geçmişi simgeleyen yapıların korunması gerektiğini vurgulayan Örs, “Başta Elektrik Fabrikası olmak üzere bu yapılar sosyal bellek işlevi görmelidir. Elektrik Fabrikası bir Ticaret ve Sanayi Müzesi’ne dönüştürülmelidir. Ayrıca İzmir’in Emek ve Demokrasi Belleği mutlaka oluşturulmalıdır. Bu toplumsal bir sorumluluktur." diye konuştu.
KENTİN HAFIZASINA SAHİP ÇIKMA ÇAĞRISI
"1926 yılında inşa edilen bu fabrika, yalnızca bir üretim alanı değil; aynı zamanda bir dönemin ekonomik ve toplumsal dönüşümünün simgesidir. 2026, bu yapı için yalnızca bir yıl dönümü değil, aynı zamanda bir dönüm noktasıdır" diyen Örs, özellikle teknik kökenli uzmanların bu yapının geleceği konusunda düşünce üretmesi, projeler geliştirmesi gerektiğini ifade etti.
"İZMİR'İN HAFIZASIDIR"
Örs, yerel yönetimlerin yanı sıra sanayi ve ticaret odaları, meslek örgütleri ve sivil toplum kuruluşlarının da bu sürece dahil edilmesi gerektiğini söyledi. "Kent ortak aklıyla bir karar alma süreci başlatabiliriz. Ortak bir çatı altında birleşerek, bu yapıya hak ettiği değeri kazandırmak mümkün," şeklinde konuştu.
Kentin geleceği için geçmişe sahip çıkmanın önemini vurgulayan Mehmet Şakir Örs, basının da bu sürece destek olması gerektiğini belirterek, "Bu sadece bir bina değil, İzmir’in hafızasıdır. Onu korumak hepimizin görevidir" ifadelerini kullandı.
İSMET AKTAŞ: “TARİŞ DİRENİŞİNİN BAŞARISI KADINLARIN DAYANIŞMASINA AİTTİR”
İşçi mücadelesinin simge isimlerinden İsmet Aktaş, TARİŞ direnişiyle ilgili dikkat çeken açıklamalarda bulunarak, “TARİŞ direnişini ve başarısını anlamak için işçilerin duygularını iyi analiz etmek gerekir" dedi.
Farklı tarihlerde, birbirinden habersiz yaklaşık 100 kadın ve erkek işçiye, “TARİŞ sizin için ne ifade ediyor?” sorusunu yönelttiklerini söyleyen Aktaş, alınan yanıtların ortak bir direniş ruhunu yansıttığını belirtti.
Bu duyguların bir iş yerinden öte, bir yaşam biçimi olduğunu gösterdiğini söyleyen Aktaş, TARİŞ’in işçiler için bir okul, bir kimlik ve bir mücadele alanı olduğunu vurguladı.
“TARİŞ'İN ASIL KAHRAMANLARI KADINLARDI”
Aktaş, TARİŞ direnişinin kadınlar sayesinde başarıya ulaştığını söyleyerek,“TARİŞ demek direniştir, dayanışmadır. TARİŞ demek kadın demektir” ifadelerini kullandı.
Kadın işçilerin direnişin öncüleri olduğunu belirten Aktaş, “Onlar barikatların önündeydi. Direnişin demiri, çimentosuydular" dedi. Her TARİŞ’li kadının, Clara Zetkin, Rosa Luxemburg, Alexandra Kollontai gibi mücadeleci kadınları hatırlattığını söyledi.
“TARİŞ’li kadınlar cezaevine giren eşlerine sahip çıktı, çocuklarını dayanışmayla büyüttü. 48 yıldır süren bu dayanışma hâlâ devam ediyor" diyen Aktaş, bu sürecin sadece direniş değil, aynı zamanda bir yaşam biçimi olduğunu kaydetti.
“TARİŞ DİRENİŞİNİ ANLAMADAN 70’Lİ YILLARI ANLAYAMAYIZ”
TARİŞ direnişinin tarihsel bağlamına da değinen Aktaş, 70’li yılların sadece sağ-sol çatışması değil, demokratik ve sendikal haklar için verilen mücadelenin yılları olduğunu söyledi.
Aktaş, “20 Ocak 1980 sabahı saat 08.30’da pamukyağı kombinasına ve zeytinyağı fabrikasına polis baskını yapıldı. Bu, 24 Ocak kararlarının uygulamaya geçirilmesiydi” dedi. Liberal ekonomi politikalarıyla birlikte TARİŞ’in kapatıldığını, kooperatifçiliğin yok edildiğini, köylünün tüccarın eline düştüğünü ifade etti.
Sözlerini, “Kadınlar olmasaydı direniş belki olurdu ama başarıya ulaşmazdı. TARİŞ direnişinin başarısı kadınlarımıza aittir" diyerek bitiren Aktaş, tüm TARİŞ’li kadınları saygıyla selamladığını söyledi.
"SANAYİCİYİM AMA BİZ HALKIZ"
1952 yılından bu yana sanayi ve ticaret faaliyetlerini sürdüren Dirinler İmakina’nın kurucularından sanayici Mustafa R. Dirin, yaptığı açıklamada hem Türkiye’nin sanayileşme serüvenine hem de yönetim anlayışına dair çarpıcı değerlendirmelerde bulundu.
Sanayileşmenin ve üretim gücünün önemine dikkat çeken Dirin, İzmir'in potansiyelinin yeterince değerlendirilmediğini ve bu güzel kente çok kez ihanet edildiğini dile getirdi. “Ben sanayiciyim ama biz halkız. Birbirimizden farkımız yok. Aynı gemideyiz" diyen Dirin, ekonomik kalkınmanın toplumsal birliktelikten geçtiğini vurguladı.
"BİZİ YÖNETECEK İYİ İNSANLARI BULAMADIK"
Farklı yönetim biçimlerine değinen Dirin, "Cumhuriyet, sosyalizm, faşizm gibi rejimler var ama asıl mesele sistem değil, insan. Yöneticiler önemli. Bizim en büyük şanssızlığımız, bizi yönetecek iyi insanları bulamamış olmamız" dedi.
“SAĞCI-SOLCU DİYE AYIRDILAR”
Dirin, yıllarca halkın bilinçli olarak kutuplaştırıldığını ifade ederek şunları söyledi: "Sağcı-solcu diye ayırmaya çalıştılar bizi. Oysa biz aynı sofrada oturmuş insanlarız. Ayrışarak değil, birleşerek kalkınırız" diye konuştu. Panel soru-cevap sonrası sona erdi.