Kapadokya’dakibetonlaşmayatepkiler sürüyor.Mimar, tarihçi vearkeologlar aynıçağrıda birleşiyor:“Göreme TarihiMilli Parkı veKapadokya’nınKayalık Alanları”olarak DünyaDoğal ve KültürelMirası Listesinealınma kriterlerinititizlikle ve ödünsüzolarak korumakdurumundayız.”Hızla bozulan silueti;var olan kültürel vedoğal yapısı verilenruhsatlarla, betonayenik düşmek üzere.Tarihçi, akademisyenve yazar İlber Ortaylı,Koruma UzmanıİTÜ, IcomosTürkiye MKÜyesi Dr.Gülsün Tanyeli,Kültürel ve DoğalMirası İzlemePlatformu yöneticisi,arkeolog-editör NezihBaşgelen ve KorumaMimarı BurçinAltınsay gazetemizeaçıklamalardabulundu.
İLERİDE KİMSE GİTMEYECEK
1960’lı yıllarda rehberlikyaptım Kapadokya’da.Ahalisi çalışkandır,Çocukları mekteplereokumaya gider, toprağı isebereketlidir. Tarihi RomaKapadokyası kıpır kıpır yerdihep. Bir metrekare alan içinkavgalar çıkardı; toprağıverimli, kıymetlidir arazisi...Seramik konusundaiyidirler; o zamandanbugüne kendileriniçok geliştirdiler, büyükişler yaptılar; şarapçılıkkonusunda gerilediler amayine de fena değildir.Hangi cahil bir mimargeldiyse, kayaları kolayoyuluyor diye otel yaptı. Köyevleri vardı. Oranın halkı oevlerde oturuyordu.
Sonranüfusu olanlar köy evlerinibaşladı otel yapmaya.Bölgeyi berbat ettiler,kazmadıkları yer kalmadı.Arkeologlar gerekenciddiyetle eğilmediler.Benim kaç yıl olmuşhesaplayın bu ömrümdegözümle gördüm gidişatı.Köylüler kışın orada yaşıyor.Evler yapmaya başladı;ilk apartmanlar kurdular.Şimdi ise bu yapılanlarınönüne geçemiyorlar çünküküçük teşebbüsün, büyükaçgözlülüklerin sonuçu bu...Çok yazık iki de üniversitevar ama kültürel merkezhaline gelemiyor; önceliklisebebi ahalinin açgözlüolması. Para kazanmak kötübir şey değil tabii ki ama...Oraya gidip boykotyapılsa gitmeyin demem...Tertemiz havası vardıroranın ama bir müddetsonra bakacaklarkimse gelmiyor. Tabiatıoluşturamazsın,yapamazsın jeolojikbir gelişimdir o, yokoldu mu? İşte o zamankimse gitmeyecekKapadokya’ya...
İlber Ortaylı
(Tarihçi, akademisyenve yazar)
'SAVUNULAMAZ SONUÇLARA YOL AÇMAKTA'
Göreme Açık HavaMüzesi ve KapadokyaKayalık Alanları 1985 yılındaDünya Mirası ilan edilerekkoruma altına alındı.1960’lı yılların sonlarındanitibaren alanın turizmpotansiyelini dikkatealarak hazırlanmış raporlarvar. Bu kapsamda millipark ilan edilmiş ve gerekkültür varlıkları gereksedoğal varlıklar için korumastatüleri ilan edildi. Ancak2011 yılında doğal sitlerleilgili kararların Çevre veŞehircilik Bakanlığı’nabırakılması ardından çoksayıdaki kurumsal aktörünkarar alma süreçleriniyavaşlattığı gerekçesiyleHaziran 2019’da (38Numaralı CumhurbaşkanlığıKararnamesi ile )Kapadokya Alan Başkanlığıkurulmuştur.
Sorumluolduğu alanın korunmasıve geliştirilmesine yönelikher türlü araştırma,projelendirme ve eylemplanları hazırlamakve bunların uygulamaesaslarını belirlemek veizlemekle yükümlü olmaklabirlikte fiziki planların hâlâtamamlanmamış olduğu2024-28 yılı StaratejikPlanı’nda belirtilmekte.Oysa bu planların yanısıra Dünya Miras Merkezitarafından zorunlu tutulanDünya Miras Alanı’na özelAlan Yönetim Planı isehenüz hazırlanmamıştırve plan hedefleri arasındabulunmamakta. Öte yandanalan planlarına uygunyapılaşmaların sağlanmasıiçin yönetmeliklerinuygulanması esnasındatarafların (örn. Mimarlarodası vb.) itirazının riskolarak değerlendirilmesikamu otoritesinin bakışaçısını göstermekte.Kapadokya AlanBaşkanlığı’nın sorumluolduğu 83 bin hektarlıkalanda yaklaşık yarımyüzyıllık deneyimle ortayakonmuş koruma yaklaşımıkarar ve ilkelerini, konununuzmanlarının görüş veeleştirilerine daha açıkolmasıyla geliştirmesimümkün. Yoksa daha öncebütün itirazlara karşınyapılan Ortahisar-Göremeyolunda olduğu gibi alanınözgünlük, bütünlük veüstün evrensel değerinizedeleyici uygulamalarsavunulamaz sonuçlara yolaçmakta.
Dr. Gülsün Tanyeli
(Koruma Uzmanı-İTÜ,Icomos Türkiye MK Üyesi)
GELECEKTE BİR KAPADOKYA KALMAYACAK
Kapadokya DünyaMiras Alanı olaraktanımlanan bölümlerininötesinde, bütün çevresiile birlikte kelimenintam anlamıyla eşşiz birkültürel peyzaj alanıdır,dünyada tektir. Ve bu özelyeri bütünlüklü olarakkoruma sorumluluğuTC devletinindir ve bizvatandaşlarındır. Önemlibir turizm bölgesi olduğuyadsınamaz ancakyıllardır yoğun turizmbaskısı altında olanKapadokya tam da bunedenle ağır tahribatauğramıştır. Turizmbaskısını hafifletecek,tahribatı azaltacakönlemlerin alınmasıacilen gerekmekte ikenne yazık ki hâlâ turizmiönceleyen kararlaralınmakta, planlaryapılmakta. Kültürelpeyzaj alanına hassasiyetgöstermeden yapılan yolinşaatları ve kaçınılmazolarak peşinden gelenyapılaşmalara izinverilmesi tahribatı dahada artırmaktadır. Geridönülemez biçimdetüketilmeye devamedilirse turistlerin gelipgöreceği bir Kapadokyada kalmayacak. Kültürve Turizm Bakanlığı,Kültür varlıklarınıkoruma göreviniadındaki turizm’in önünekoymalı, böylesineeşşiz yerlerde turizm,kültürün korunmasınakatkı sağlayacak biçimdehassasiyetle yenidenyapılandırılmalı.
Burçin Altınsay
(Koruma mimarı)
TEHLİKE DEVAM EDİYOR
Kapadokya ’nın bilinen eneski fotoğrafları 1880’li yıllardaçekilmiştir. Bu fotoğraflardanbir seçki daha sonra NationalGeographic Magazine’deyayımlandığında tüm dünyada büyükilgi ile karşılanmıştı. 20. yüzyılınbaşında Alman araştırmacı HansRott, Aksaray yakınındaki IhlaraVadisi ve içindeki kaya kiliselerinibilim dünyasına tanıtmıştı. 1907-1912 yıllarında bölgede incelemeleryapan Fransız araştırmacı G. deJerphanion’un Kapadokya KayaKiliseleri adlı 7 ciltlik anıtsaleseri; kaya kiliseleri, manastırlarve içindeki duvar fresklerinisistematik şekilde inceleyen ilkbüyük çalışma. Bu öncü yayınlardansonra Kapadokya üzerine bir birpeşine çok çeşitli monografileryayımlanmış bu gibi eserlerleBatı dünyası, Kapadokya’yı dahada yakından tanımış ve buralarıgörmeye ilgi duymuş.
Kapadokya’nınbu benzersiz birbirinden ilginçkültürel peyzajları ve içleri fresklerlebezeli kaya oygu mekanları dünyadamilyonlarca kişinin Kapadokya’yagelmesinin ilgi kaynağını oluşturmuş.Tüm bu fotoğrafların belgelediğiharikalar diyarı olarak tanımlananbölge peyzajları bugün betonyapılaşmanın ve iş makineli inşaimüdahalelerin tehdidi altında.Son dönemde denetimsiz kitleturizminin azdırdığı bu rantsalfiziki müdahalelerin önü alınmazsaKapadokya bölgesinin benzersizbüyüsü bir daha geri gelmemecesinegidecek. Bu açıdan Unesco’nun 1985yılında “Göreme Tarihi Milli Parkıve Kapadokya’nın Kayalık Alanları”olarak Dünya Doğal ve KültürelMirası Listesine alınma kriterlerinititizlikle ve ödünsüz olarak korumakdurumundayız.
Nezih Başgelen
(Kültürel ve Doğal Mirası İzlemePlatformu yöneticisi, arkeologeditör)
